Chủ nghĩa tư bản - Câu chuyện tình yêu (tiếp theo)

Dưới đây là một phần phụ đề tiếng Việt (có biên tập lại chút) của Ngô Đăng Toàn (Đại học Quốc gia Hà Nội) dịch trong của bộ phim tài liệu "Chủ nghĩa tư bản - Câu chuyện tình yêu" do Micheal Moore thực hiện. Xin chân thành cám ơn Micheal Moore và Ngô Đăng Toàn.  
 

Xem phần 1 ở đây
-------------------------- 

Trong những năm tháng cuối của triều đại Reagan,

Tôi đã làm bộ phim đầu tay về những gì đã xảy ra với đất nước này đặc biệt là với thị trấn quê hương tôi, Flint, Michigan, nơi khai sinh tập đoàn General Motors.

GM đã thông báo lợi nhuận hơn 4 tỉ USD cùng lúc với việc cắt giảm hàng chục ngàn chỗ làm. Tôi đã tìm gặp giám đốc chi nhánh của GM  ở Flint, ông Tom Kay, để hỏi xem tại sao những chuyện này lại xảy ra.

General Motors sẽ không thể mang lại phúc lợi cho bất cứ ai nếu nó bị phá sản. Nó phải làm điều nó cần phải làm để bảo đảm khả năng cạnh tranh trong thời buổi kinh tế nóng bỏng này.

Moore: Kể cả điều đó nghĩa là phải cắt giảm 18,000 việc làm?

Kể cả điều đó nghĩa là phải cắt giảm 20,000 việc làm.

- Hoặc giả 30,000?

- Bất cứ giá nào.

- Thế những công ăn việc làm ở Flint thì sao?

- Cũng có khả năng lắm.

Moore: Và nó đã xảy ra. Hầu như tất cả mọi công việc đều bị cắt giảm và GM bị phá sản. Có lẽ điều còn đáng lo ngại hơn nhiều là tình hình những vùng khác của nước Mỹ bắt đầu trở nên giống như ở Flint, Michigan.

Nhưng vẫn còn một số thành phố lấy làm tự hào bởi sự tốt đẹp của mình.

Cleveland

Come on down to Cleveland Town, everyone

(Mọi người hãy đến Thành phố Cleveland)

Come and look at both of our buildings

(Đến mà chiêm ngưỡng cả hai công trình của chúng tôi)

Here's the place where there used to be industry

(Đây khu vực từng là khu công nghiệp)

This train is carrying jobs out of Cleveland

(Đây con tàu chở việc khỏi Cleveland)

See the sun almost three times a year

(Ngắm mặt trời tận 3 buổi một năm)

This guy has at least two DUls

(Gã này thường đánh võng khi say)

Our economy's based on LeBron James

(Nền kinh tế chúng tôi dựa trên LeBron James)

Buy a house for the price of a VCR

(Mua được nhà chỉ với giá đầu VCR)

Our main export is crippling depression

(Hàng xuất khẩu chính của chúng tôi là sự nhăn nhó suy sụp)

We're so retarded that we think this is art

(Chúng tôi quá thiểu năng nên nghĩ rằng đây là nghệ thuật)

lt could be worse, though, at least we're not Detroit

(Mọi thứ còn có thể tệ hơn, ít ra ta cũng không phải Detroit)

We're not Detroit.

(Ta không phải Detroit)

Moore: Không, họ không phải Detroit. Trong suốt 20 năm tôi đã cố gắng cảnh báo GM và những công ty khác rằng chuyện này rồi sẽ xảy ra, nhưng không có kết quả.

Có lẽ giờ thì họ sẽ chịu nghe.

Vì vậy tôi đã tới trụ sở của General Motors một lần cuối cùng để chia sẻ những suy nghĩ của mình.

Ngài không được phép. Ngài không được quay phim ở đây.

Sao vậy?

Ngài không được General Motors cho phép.

- Ngài không được quay phim ở đây.

- Tôi chỉ muốn gặp ngài chủ tịch thôi mà.

Không được, thưa ngài.

Không được, thưa ngài.

Anh biết không, tôi đã làm chuyện này trong khoảng 20 năm rồi.

Tôi hiểu, thưa ngài.

Và tôi chưa bao giờ được cho phép bước chân vào tòa nhà này trong suốt 20 năm ấy.

Giờ thì tôi nghĩ là đã đến lúc ai đó nên để cho tôi vào đó và để tôi nói chuyện với họ.

Tôi có một vài ý tưởng tốt.

4-7 gọi 7-6 Bravo Area Alpha.

Giọng nam: Nói đi.

Michael Moore đang ở đây đòi gặp ngài chủ tịch.

Nhắc lại xem nào.

Nhà sản xuất phim, ông Michael Moore. Ông ấy tới đây đòi gặp ngài chủ tịch.

- Thưa các ngài.

- Vâng.

Các ngài phải xin phép trước đã.

Các ngài không được quay phim ở đây, rõ chứ?

Nhưng nếu tôi không thể vào đó để xin phép thì tôi phải làm thế nào bây giờ?

Tôi nghĩ người ta nói đúng.  Dứt tình là rất khó.

Dừng lại. Đừng làm thế. Trở vào trong nhà đi.

Moore: Trong 35 năm qua, GM làm ra nhiều tiền hơn bất cứ một công ty nào khác. Nhưng rồi một ngày kia, người Đức và người Nhật đã tái thiết lại nền công nghiệp xe hơi của họ và sản xuất ra những chiếc xe còn an toàn hơn cả chúng ta, tiết kiệm nhiên liệu hơn và rất hiếm khi hỏng hóc. Ở Đức, những tổ chức công đoàn có vai trò trong việc thuê và sa thải các vị giám đốc điều hành vì thế những người công nhân có được tiếng nói về những vấn đề đang diễn ra.

Các bạn ạ, người dân Nhật Bản và Đức  đấu tranh để đảm bảo rằng ngay cả những người lãnh đạo chính trị thủ cựu nhất của họ cũng không thể hủy diệt được tầng lớp trung lưu.

Chúng ta đang ở đâu thế ạ?

Vào cái ngày mà General Motors  tuyên bố phá sản theo Điều khoản số 11, tôi đã cùng với cha tôi tới thăm xí nghiệp sản xuất thiết bị đánh lửa AC  nơi cha tôi đã từng làm việc trong hơn 30 năm.

- Vậy là cha đã làm ngay chính chỗ này đây.

- Ta phải đi tiếp, có một con dốc chạy vượt lên chỗ kia, ngay đằng sau đó...

- Ngay đằng sau quãng trống đó?

- Ừ.

- Thế là nhà máy ở tít tận đằng kia ạ?

- Phải.

Moore: Cả khu xưởng phải dài tới tầm 2 dặm ấy. Con nhớ mẹ thường đưa bọn con đến đón cha.  Vào 2h30 hàng ngày.

- Ừ, đúng rồi.

Cha đi ra từ phía kia, ngay chính chỗ kia kìa. Còn cả nhà thì đợi cha ở trong xe.  Và mọi người nhìn thấy cha đi xuống từ con dốc ấy. Cả nhà đều rất phấn khởi khi trông thấy cha. Cha đã làm ở đấy 33 năm rưỡi.

- 33 năm rưỡi ạ?

- Ừ.

Moore: Kỷ niệm đẹp nhất trong thời gian cha làm việc ở đây là gì ạ?

Kỷ niệm đẹp nhất?

Cha nghĩ đấy là mọi người. Họ là những người rất tốt.

- Cha thích những người cùng làm việc với cha à?

- Ừ.

Frank Moore: Đây là một chỗ làm tốt. Cha rất thích nó. Cha thấy tiếc vì giờ nó không còn nữa.

Ngay trước Giáng Sinh 2008, Công ty Cộng hòa Cửa và Cửa sổ tại Chicago, bang lllinois,z bất ngờ sa thải toàn bộ số lao động nằm ngoài tổ chức công đoàn khoảng hơn 250 người. Họ chỉ được báo trước vỏn vẹn có 3 ngày. Ngân hàng Hoa Kỳ đã ngừng cung cấp một khoản tài chính cho công ty, và vì thế những người công nhân không được trả số tiền đáng ra phải thuộc về họ.

Công nhân 1: Cả cuộc đời tôi xoay quanh công việc này. Tôi sống theo những nguyên tắc mà công việc này đặt ra cho tôi. Và không phải chỉ tôi đâu, tất cả công nhân ở đây đều như thế. Chúng tôi làm tất cả theo tiếng gọi nghĩa vụ đối với Cộng hòa (tên công ty).

Để rồi cuối cùng, Cộng hòa chẳng mảy may đếm xỉa đến chúng tôi.

Công nhân 2: Chúng tôi biết được rằng, họ dự định sẽ đóng cửa xí nghiệp vào Thứ Ba.Chúng tôi không đáng phải chịu những điều này. Điều này thật sự rất đau đớn, vì với tôi, đây chính là gia đình thứ hai của mình. Tôi đau lắm. Thực sự rất đau.

Tôi sẽ nhớ tất cả mọi người. Tôi sẽ nhớ tất cả, và tôi không nghĩ rằng có ai đó trên trái đất này đáng phải chịu những điều như những gì họ đang làm với chúng tôi.

Moore: Những cảnh tượng thế này lặp đi lặp lại ở trên khắp đất nước, và không ai tỏ ra bận tâm.

¶ Zambezi, Zambezi ¶

¶ Zambezi, Zam. ¶

Moore: Ngài Tổng thống đang tận hưởng năm cuối của nhiệm kỳ trong văn phòng.

Nhưng khi nền kinh tế bắt đầu tan rã, ông ta quyết định đã đến lúc tung ra Cái chữ C: Capitalism - CNTB là hệ thống tuyệt vời nhất đã từng được kiến tạo.

Moore: Huh. Thật thế à?

Chỗ này chỗ khác có những ý kiến đánh đồng hệ thống tự do kinh doanh với sự tham lam, sự bóc lột, và sự thất bại.

Moore:  Hmm, tham lam, bóc lột, thất bại?

Tiếp tục đi, tôi đang nghe đây.

CNTB mang đến cho mọi người sự tự do lựa chọn xem họ sẽ làm ở đâu và làm cái gì...

Phóng viên: Pat Andrews đang tìm kiếm việc làm. Sáng nào bà cũng đều duyệt qua những danh mục tuyển dụng trong vô vọng.  Chẳng có gì ở đây cả. Tôi sẽ chẳng làm những việc như vũ công trong các câu lạc bộ quý ông....cơ hội để buôn bán hay sản xuất những thứ họ muốn.

Phóng viên: Tom Rendon đã tránh khỏi bị cho nghỉ việc tạm thời trong một công ty làm biển quảng cáo ở Stockton, California, chỉ nhờ có một từ giờ đây đóng góp tới một nửa số công việc của anh: Tịch biên. Nếu bạn kiếm tìm công bằng xã hội và phẩm giá con người, hệ thống thị trường tự do chính là sự lựa chọn đúng đắn.

 (tiếng vỗ tay)

Moore: Và cho những ai đang tìm kiếm sự công bằng ở Pennsylvania, tự do kinh doanh đích thực là một sự lựa chọn đúng đắn.

Hạt Wilkes-Barre, bang Pennsylvania, là một trong số những nơi trong bang có tỷ lệ cao nhất về số trẻ vị thành niên bị quản chế tại các trung tâm giáo dưỡng. Có lẽ đó là bởi vì những con người tốt bụng nơi đây đã áp dụng những nguyên lý của CNTB vào việc xử lý đám trẻ ngỗ nghịch của họ. Hạt này đã thuê một doanh nghiệp tư nhân hoạt động vì mục đích lợi nhuận nhưng có cái tên rất êm tai là PA Child Care (Công ty Chăm sóc Trẻ em PA).

Công ty được sở hữu và điều hành bởi 2 doanh nhân,  một trong hai người là Robert Powell, một vị luật sư kiêm doanh nhân.

Bạn tốt của ông ta là Thẩm phán Conahan đã cho đóng cửa trung tâm giáo dưỡng của chính phủ và sau đó xây dựng nên  cái gọi là Công ty Chăm sóc Trẻ em PA, một cơ sở tư nhân trị giá 8 triệu USD, và cho Hạt thuê lại với một cái giá "vỏn vẹn" có 58 triệu. Hãy làm quen với một vài thiếu niên hư hỏng của hạt Wilkes-Barre.

Magee đã hút cần sa trong một buổi tiệc ở trường trung học. Khi ở vào tuổi ấy, tôi là một kẻ nổi loạn.

Matt thì vướng vào một vụ tranh cãi bên bàn ăn. Tôi đã ném một miếng thịt, đâu như là một miếng bít-tết,  thức ăn của bữa tối, vào mặt bạn trai của mẹ.

Jamie lại dính vào một vụ đánh nhau ở một khu mua sắm với bạn thân của mình. Tôi chỉ bất ngờ nhận thấy rằng, chúng tôi sẽ chẳng còn có thể là bạn với nhau nữa.

Còn Hillary thì đã làm một trang trên MySpace để đùa cợt vị hiệu phó trong trường vì ông ta quá nghiêm khắc và không có khiếu hài hước. Nội dung của nó khá là vớ vẩn, kiểu của một đứa con gái 14 tuổi ấy mà. Hiệu phó của cô bé đã gọi cảnh sát.

Và bọn trẻ đều được triệu đến trước mặt ngài thẩm phán nhân hậu Mark Ciavarella.

Đám trẻ này chuẩn bị học được bài học đầu tiên về CNTB kiểu Mỹ: Thời gian là tiền bạc, rất nhiều tiền bạc.

Tôi được gọi đến trước tòa và gặp ông Ciavarella, và tôi chỉ đứng trước mặt ông ta trong chưa đầy 4 phút.

Tôi chỉ đứng trước mặt ông ấy trong độ 2 phút.

Hillary: Điều đầu tiên mà Thẩm phán Ciavarella nói với tôi là: ''Điều gì khiến cô nghĩ rằng

cô có thể làm những việc rác rưởi như vậy?''

Tôi chắc rằng ông ta đã xác định trước trong đầu khi tôi bước vào rằng ông ta sẽ nhốt thằng nhóc này vào trại bất kể thế nào.

Ông ta thậm chí còn chả buồn nhìn tôi. Khi tôi bước vào phòng xử án, tôi đã chẳng có một cơ hội nào. Có khoảng 6 đứa đã vào trước tôi.  Tất cả những đứa gặp phải Ciavarella, dù với bất cứ tội trạng gì lỗi nhỏ hay nghiêm trọng đều bị đưa vào trại.

Mặc dù Hạt Wilkes-Barre nằm trong Hợp chủng quốc Hoa Kỳ, nhưng ở đây CNTB áp đảo nền dân chủ.

Robert Powell, một trong những chủ sở hữu của Công ty Chăm sóc Trẻ em PA, đã trích một khoản hoa hồng cho Thẩm phán Conahan và ngài Thẩm phán Ciavarella. Ngài thẩm phán Ciavarella lập tức gia tăng tỷ lệ định tội của mình. Rất nhiều trẻ em đã được đẩy vào cơ sở giáo dưỡng thiếu niên vì lợi nhuận của Công ty Chăm sóc Trẻ em PA. Và đổi lại những đau khổ mà chúng phải gánh chịu, các vị thẩm phán đã bỏ túi hơn 2,6 triệu USD còn những ông chủ của Công ty Chăm sóc Trẻ em PA thì thu lợi đến hàng chục triệu từ nguồn tiền thuế trong Ngân sách của Hạt.

Và Powell đã hưởng dụng đống tiền ấy như thế nào?

Ông ta mua một chiếc máy bay riêng và một chiếc thuyền buồm, đặt tên là ''Guồng quay Công lý''.

6,500 trẻ em đã bị phán tội một cách không thỏa đáng. Quả là một thương vụ ngon lành cho đến khi mọi thứ vỡ lở ra.

Phóng viên 1: Hai thẩm phán của Hạt Luzerne đang đối mặt với rắc rối nghiêm trọng về pháp lý. Họ sẽ bị kết án tù.

Phóng viên 2:  Một số trẻ vẫn bị nhốt vào trại ngay cả khi những nhân viên giám hộ đã phản đối hình phạt giam nhốt.

Ở trong đó bạn bị mất cảm giác về thời gian và ngày tháng. Tôi chỉ mơ hồ cảm giác được. Đáng ra tôi chỉ phải ở trong trại khoảng độ 2 tháng.  Thế nhưng 2 tháng ấy lại bị kéo ra thành 9 tháng trời.

Ông ta nói là độ 3 đến 6 tháng,  vậy mà thế nào tôi lại phải ở đó tận những 11 tháng rưỡi và tôi cũng chưa bao giờ được gọi lại tới tòa để ông ta gia hạn bản án gì cả.

Công ty Chăm sóc Trẻ em PA không chỉ trả tiền cho các thẩm phán để lấp đầy những phòng giam của họ, mà nhân viên của công ty còn có quyền quyết định khi nào thì một đứa trẻ được cải tạo thành công.

Điều này cũng có lý thôi, bởi khi một tổ chức chính phủ đã biến thành một công ty vì lợi nhuận, thì bạn còn mong muốn gì hơn vào những chức trách của nó?

Matt: Tôi có cảm giác mình chỉ là một thứ công cụ mà họ sử dụng để kiếm tiền rồi sau đó vứt bỏ đi.

Tôi chỉ muốn tập trung vào những chuyến bay và chuẩn bị cho tương lai của mình để tôi có thể thực sự quên đi tất cả những chuyện này. Trong suốt thời gian xét xử, tôi hoàn toàn mất quyền khống chế, nhưng khi bay thì chỉ có mình tôi thôi.Khi đó tôi có thể tự mình làm mọi thứ. Chỉ mình tôi nắm quyền điều khiển mà thôi.

Matt thích bay và mong muốn một ngày nào đó được trở thành phi công. Và nếu cậu ta thành công, thì khi đó cậu sẽ học được bài học thứ hai trong chủ nghĩa tư bản:

Ấy là ở Mỹ, đôi khi làm một nhân viên ở McDonald's còn tốt hơn.

- (tiếng vỗ tay hoan hô)

- Còn nhớ Sully chứ?

Cơ trưởng Sullenberger, người đã hạ cánh an toàn chiếc Airbus xuống dòng sông Hudson cứu thoát sinh mạng của 150 hành khách?

 (tiếng nhạc hùng tráng)

 Giọng nam: Một Anh hùng Hoa Kỳ chân chính.

(tiếng vỗ tay)

Moore: Ông ta đã được gặp ngài Thị trưởng.  Ông ta đến tận Tòa nhà Liên bang. Chà, ông ta còn tới cả giải Super Bowl nữa.  Và thậm chí trở thành Nghị sĩ.

Bay là niềm đam mê của cả đời tôi. Nhưng dù rất yêu công việc của mình, tôi không thích những gì đang xảy ra với nó.

- (nhạc ngưng bặt)

 Theo kinh nghiệm cá nhân của tôi thì việc quyết định gắn bó với công việc mà mình yêu thích này đã trở thành một gánh nặng kinh tế ghê gớm đối với tôi và gia đình. Lương của tôi đã bị cắt giảm 40%. Lương hưu của tôi, như hầu hết lương hưu trong ngành hàng không, đã bị hủy bỏ.

Vì vậy xin đừng nghĩ là tôi cường điệu khi nói rằng, tôi không biết bất cứ một phi công nào lại muốn con cái họ đi theo sự nghiệp của mình.

Moore: Whoa, câu này của ông đã hạ gục cả phòng đó, Sully.

Nhưng tôi không nghĩ là các nghị sĩ  muốn nghe mấy thứ đó. Họ chỉ thích ông là anh hùng thôi.

- Những kinh nghiệm hôm nay...

 (tiếng nhạc hùng tráng chồm lên che lấp bài phát biểu)

Moore: Mức lương khởi điểm của một phi công như bạn là bao nhiêu?

Tôi kiếm được 19.000 USD trong năm đầu. Sau đó được nâng lên mức 22.000 hay 23.000 trong năm thứ hai. Năm ngoái, lương chết đói. Tôi chỉ kiếm được 17.600.

Có một câu chuyện đùa trong ngành hàng không: Họ thường gắn nhãn hình đôi cánh lên áo những phi công mới vào nghề và thế là cả công ty đều nói ''Này, đừng dán tem phiếu thực phẩm lên đồng phục chứ!''

Moore: Tôi chả biết các bạn thế nào, nhưng tôi thì tôi muốn những phi công đưa mình lên tít 30.000 feet trên không phải được trả lương thật tốt chứ không phải ngồi trong buồng lái mò mẫm dưới chân ghế phi công để tìm nhặt mấy xu rơi xu vãi.

Có một khoảng thời gian tầm 4 tháng tôi đã phải sống nhờ phiếu thực phẩm.

- Anh phải sống nhờ phiếu thực phẩm?

- Phải.

- Và anh vẫn lái máy bay?

- Phải. Với cái phiếu thực phẩm của tôi.

Có một phụ nữ tôi gặp ở văn phòng cấp phiếu thực phẩm, khi nghe tôi nói mình là phi công, bà ấy không tỏ vẻ gì, nhưng bà ấy….Tôi biết bà ấy không tin lời tôi.

Moore: Làm thế nào anh sống qua được? Làm sao mà anh trang trải mọi thứ?

Thì thỉnh thoảng cũng phải dùng thẻ tín dụng để mua thực phẩm thôi, những khi tôi không xin được phiếu.

- Ồ, thế à?

Tôi có khoảng 10.000 USD ghi nợ trong thẻ mà là chỉ mua những thứ thiết yếu thôi đấy, chứ không phải TV màn hình rộng hay dàn âm thanh gì đâu.

Moore: Vậy là anh ghi nợ để mua thực phẩm sống qua ngày.

- Đúng vậy.

- Thế anh có khoản vay nợ sinh viên nào không?

- Có chứ.

- Bao nhiêu?

- Tôi nợ khoảng 80.000.

- Tôi đã vay 100.000 USD.

- Khoản vay cho sinh viên?

Và với cái đà này, khi mà tôi trả xong món nợ có lẽ cũng phải lên tới hơn nửa triệu đô-la cả vốn lẫn lãi và cả lệ phí cùng các khoản phạt nữa. Tôi không thích nghĩ nhiều về chuyện này bởi nó như một cái vực sâu không đáy. Tôi sẽ rất nhanh chóng suy sụp và thất vọng đối với sự lựa chọn nghề nghiệp của mình mỗi khi nghĩ đến chuyện mình có được và kiếm được ít ỏi đến chừng nào.

Moore: Cô có phải làm thêm công việc gì để kiếm sống không?

- Tôi dắt chó đi dạo thuê,

- Tôi đưa hàng cho Nước quả MonaVie.

- Tôi biết một số phi công còn phải đi bán huyết tương để kiếm thêm.

- Tức là họ bán máu?

- Họ -- ừ -- Để có thể kiếm thêm chút tiền trong khi họ vẫn đang làm việc lái máy bay?

- Phải.

- Họ bán huyết tương.

Nghĩa là họ có thể lấy lại phần máu, nhưng bán đi phần huyết tương để lấy tiền.

- (cười khẽ)

- Oh, tôi hiểu rồi. Họ hút máu của bạn ra, lấy đi phần huyết tương... Rồi bơm trả lại máu cho bạn. ...trả cho bạn--

- Oh, thế đấy, cũng không tệ lắm nhỉ.

Lý do duy nhất mọi người còn bay là bởi vì họ yêu công việc này. Và những người quản lý lợi dụng tình yêu đó. Các hãng hàng không đã tìm cách bán rất nhiều vé tháng cho khách hàng thường xuyên trong nỗ lực nhằm triệt hạ các tổ chức công đoàn. Nhưng bạn không thể cạnh tranh bằng cách giảm giá liên tục trong suốt nhiều năm mà không cắt giảm những chi phí cho đảm bảo an toàn.

 Vào khoảng 10 giờ 15 phút đêm 12 tháng 2 năm 2009, chuyến bay nội địa số 3407 chuẩn bị hạ cánh xuống sân bay Buffalo.

(còi báo động hú lên)

Giọng nam: Chú ý, liên lạc mặt đất đây, tất cả cảnh sát bang và cảnh sát địa phương chú ý. Chúng ta phải để ý mọi dấu vết trên mặt đất.

Chiếc máy bay đang ở cách sân bay 5 dặm, thì bất ngờ chúng tôi bị mất mọi liên lạc. Tất cả những gì chúng ta biết là có một chiếc máy bay đâu đó trong khu vực này và chúng ta hiện không liên lạc được với họ.

Không ai sống sót trong vụ rớt máy bay 50 người đã chết. Giới truyền thông tập trung vào hành vi của viên phi công.

Phóng viên: Cơ trưởng Marvin Renslow và Cơ phó Shaw khi đó đang tán chuyện với nhau về sự nghiệp.

''Sự nghiệp'' là một lối nói tránh cho những gì mà hai phi công đã thực sự nói với nhau: Đồng lương của họ ít ỏi thế nào và họ phải làm việc quá sức ra sao. Chẳng có một sự bàn luận nào trên các phương tiện truyền thông về việc tại sao hệ thống kinh tế của chúng ta lại để cho một viên phi công được trả lương ít hơn cả một quản đốc ở Taco Bell.

Phóng viên: Cơ phó Shaw kiếm được từ 16.000 đến 20.000 USD một năm và đồng thời còn làm thêm việc khác.

Moore: Việc làm thêm của cô ấy là nghề bồi bàn cho một quán cà phê.

Làm thế nào mà những công ty đó lại thoát khỏi vụ này?

Tôi cho rằng CNTB chính là như thế.

Nó cho phép bạn có thể thoát khỏi mọi tội lỗi, ngay cả là việc kiếm lời từ cái chết của những nhân viên.

Cưng ơi, để mẹ mở cho. Thử làm thế này xem.

Moore: Đây là lrma Johnson.

Chồng của lrma, Dan, làm quản lý trung gian cho Ngân hàng Amegy ở Houston, Texas.

- Con muốn thử quết mứt không?

- Không ạ.

Moore: Dan vừa qua đời vì bệnh ung thư,  để lại lrma và 2 cậu con trai. Nhưng điều lrma không hề biết là, Amegy đã bí mật mua bảo hiểm nhân thọ cho Dan. Và Ngân hàng này rất sảng khoái tự điền tên mình vào mục người hưởng lợi trong trường hợp Dan qua đời. Công ty bảo hiểm đã vô tình gửi thông báo cho lrma rằng Ngân hàng Amegy đã được nhận một tấm séc một triệu rưỡi đô-la vài tuần sau cái chết của Dan.

Cảm ơn con trai.

Johnson:  Họ chẳng hề nói với tôi. Tôi muốn biết tại sao họ lại mua bảo hiểm cho chồng tôi?

- Moore: Bà không biết gì về chuyện ấy?

- Không hề.

- Và họ đã điền tên mình là người được hưởng lợi.

- Phải.

Moore: Vậy ra cái chết của chồng bà khiến họ giàu có hơn 1.5 triệu đô-la?

- Mm-hmm.  Tôi biết họ không được phép kiếm lời trên cái chết của chồng tôi. Khi tôi bất ngờ biết được chuyện gì đang xảy ra, Tôi thấy mất hết lòng tin.  Thật đau đớn.

- Tôi rất tiếc.

- Vâng... Chuyện thật kinh khủng và tôi muốn có câu trả lời.

Moore: lrma đã liên hệ với Michael D. Myers, một luật sư ở địa phương đã có thời gian dài tìm hiểu những chính sách bảo hiểm mà các công ty mua cho nhân viên của họ.

 Thông thường đối với bảo hiểm nhân thọ, khi bạn bảo hiểm cho sự mất mát của một người thân hay trụ cột kinh tế của gia đình, nghĩa là bạn không muốn họ chết. Nhưng với những chính sách bảo hiểm do công ty mua thế này thì họ lại mong nhân viên chết theo những điều khoản bảo hiểm. Bạn có giá trị đối với công ty nếu chết đi hơn là sống.

American Greetings, RR Donnelly & Sons, và Proctor & Gamble tất cả các công ty này  đều dính líu đến chết chóc. Có 4 chương trình kết hợp hoạt động nhắm vào tỷ lệ 50% của tử vong được dự đoán trước. Khách hàng của họ hiểu rất rõ về vấn đề này. Những kẻ môi giới loại bảo hiểm này thường phàn nàn rằng, số nhân viên chết đi ít quá. Và vì vậy khoản lời thu về không bằng với dự kiến trong chương trình bảo hiểm. Đám môi giới viết rằng NCC hoạt động với tỷ lệ tử vong dự kiến là 78%. Thế có nghĩa là 78% số người mà ta dự kiến chết đã thực sự chết.

Nhưng vấn đề là trong đó có 3 người tự tử.

Mà ta không thể năm nào cũng trông cậy người ta tự kết liễu được.

Moore: Ông có thể nghĩ ra một tình huống nào khác mà người ta lại mong người khác chết đi không?

- Binh lính trong chiến tranh, chắc thế.

- Ừm, khi đó họ có mong người khác chết không nhỉ?

- Tôi, tôi không chắc lắm.

- Trong chiến tranh, khủng bố. Xử tử bằng thuốc độc, có lẽ thế. Tôi chẳng biết nữa.

- Tôi chịu.

- Đó là một câu hỏi kỳ quặc.

Moore: Tôi không hiểu tại sao chuyện này lại là hợp pháp được. Rõ ràng luật có quy định cấm tôi không được mua bảo hiểm hỏa hoạn cho nhà của bạn vì như thế tôi sẽ có thể kiếm lời từ việc nhà bạn bị cháy.

Luật sư Myers đã nghiên cứu vấn đề này trong nhiều năm, vì thế tôi đã hỏi ông ta những công ty nào đang hưởng lợi từ những chính sách bảo hiểm ấy.

Tôi không biết, anh không biết, vì chẳng có nơi nào ta có thể tìm biết được xem một công ty có phải là người mua những dịch vụ đó hay không.

- Thế ông biết công ty nào không?

- Chúng ta biết một số công ty đã bị lộ như Bank of America, Citibank, Wal-Mart, Winn-Dixie, Proctor & Gamble, McDonnell Douglas, Hershey, Nestlé , AT&T,  Southwestern Bell, Ameritech, American Express.

- Toàn là các cổ phiếu "blue chip" thì phải?

- Đúng thế.

Đây không phải là chuyện lừa đảo của những công ty chuyên đi đêm nhằm kiếm một tấm séc khi một nhân viên qua đời. Có lẽ phải đến vài triệu người Mỹ đã từng hoặc đang được mua bảo hiểm kiểu như vậy. Có rất nhiều trường hợp như thế.

Moore: Đây là Paul Smith. Anh đã từng được coi là một nhân viên trung thành.

Smith: Tôi đã làm việc cho Wal-Mart suốt 18 năm và cống hiến 110% sức lực . Tôi đã từng yêu quý công ty ấy. Vậy mà hóa ra Wal-Mart đã mua hơn 350.000 suất bảo hiểm nhân thọ cho các nhân viên tầng dưới chót. Đó không phải là những người điều hành. Họ chỉ là những người giống như vợ tôi, một người trang trí bánh trong 18 tháng. Đó mới là loại nhân viên mà họ mua bảo hiểm.

Moore: Vợ Paul, LaDonna, đã nghỉ việc ở xưởng bánh của Wal-Mart để có thể ở nhà với 2 đứa con trai.

Smith: Cô ấy bị hen rất rất nặng.  Một đêm, cô ấy phải đi cấp cứu và y tá đến hỏi tôi rằng, ''Ông là ông Smith?''

- Tôi trả lời, ''Vâng.''

Bà ta nói: ''Chúng tôi không nghĩ bà nhà có thể qua khỏi được.''

Moore: LaDonna bị lâm vào hôn mê và không bao giờ tỉnh lại. Gia đình cô lao ngay đến bệnh viện, dù rằng họ chẳng thể giúp được gì. LaDonna nằm trong phòng bệnh cách một bức tường.

Còn Jessica thì luôn miệng hỏi: ''Mẹ đâu?''

Tôi trả lời: ''Mẹ nằm ngay bên kia bức tường thôi.''

Và con bé nói: ''Mình có thể đục một cái lỗ trên tường để gặp mẹ được không ạ?''

Câu nói ấy cứ ám ảnh tôi mãi.

Smith: Chúng tôi phải túc trực trong bệnh viện, vì thế cả nhà đã viết thư cho cô ấy.

''Vợ yêu, anh nhớ em không từ ngữ nào có thể diễn tả được. Em là cuộc sống của anh. Em luôn tìm thấy vẻ đẹp trong những điều đơn giản nhất. Anh vẫn luôn ngưỡng mộ em vì điều ấy. Ước gì anh có thể nói với em điều ấy nhiều hơn. Mong em hãy sớm trở về với anh. Anh còn phải học ở em nhiều điều lắm, cưng ạ.  Chồng yêu của em, Paul.''

Cô ấy mới 26 tuổi.

Myers: Người tuổi càng trẻ, lợi nhuận càng cao, bởi họ dự kiến anh ta sẽ còn sống lâu.

Phụ nữ thường được coi là sống lâu hơn nam giới. Vì thế nhân viên có giá trị nhất đối với công ty một khi họ chết, là những phụ nữ trẻ.

Moore: Cái chết của LaDonna mang lại cho một trong những tập đoàn giàu nhất thế giới thêm một khoản 81.000 USD.

Tôi phải chi trả hơn 100.000 USD tiền thuốc men và một đám tang hết 6.000 USD, và Wal-Mart thì chẳng thèm hỗ trợ một xu nào hết. Tôi đã tin tưởng họ. Và dù có cả triệu năm thì tôi cũng chẳng bao giờ nghĩ rằng ở đâu đó trong báo cáo lợi nhuận lại có dòng: ''Lợi nhuận tử vong: 81.000 USD.''

Wal-Mart chẳng thèm quan tâm đến bạn. Khi ai đó mất đi, thì người ta không nên kiếm chác gì từ việc đó.

Myers: Mẫu số chung cho các khoản bảo hiểm này ấy là khi người nhân viên qua đời, thì người chủ sẽ được hưởng tiền bảo hiểm. Họ thường gọi nó với cái tên: ''bảo hiểm tử vong dân đen''

Moore: Tử vong của dân đen? Sao họ lại dùng cách gọi gớm ghiếc thế?

Myers: Quả là gớm ghiếc. Tôi cũng không hiểu thế nghĩa là gì. Tử vong thì rõ ràng rồi. Nghĩa là nhân viên đó đã qua đời, đã tử vong. Còn "dân đen", tôi không biết sao họ lại chọn từ này. Chẳng biết là có nguyên do lịch sử gì không hay chỉ là vì họ coi giá trị sinh mạng người nhân viên như thế.

Tử vong của dân đen?

Phải, đó là cách gọi của bọn họ. Thật xúc phạm khi họ gọi chồng tôi như thế.

Moore:  Hóa ra là Ngân hàng Amegy  còn mua một khoản bảo hiểm tử vong dân đen thứ hai cho Dan, khiến tổng thu của họ trong vụ này lên tới gần 5 triệu đô-la.

- CNTB có phải là một tội ác không?

- Cha Dick Preston: Phải.

- CNTB có phải là một tội ác không?

- Cha Dick Preston: Phải.

CNTB đối với tôi và nhiều người tại thời điểm này là một tội ác. Nó đối lập với tất cả điều thiện. Nó đối lập với cái thiện phổ biến. Nó đối lập với lòng trắc ẩn. Nó đối lập với tất cả những tôn giáo chính.

CNTB chính xác là cái mà các thánh kinh,  cụ thể là Kinh thánh của chúng ta, cảnh tỉnh như là sự bất công  mà dưới hình thức nào đó, Chúa sẽ giáng hạ và trừ diệt.

Moore: Đây là Cha Dick Preston, vị linh mục ở Flint, người đã chủ hôn cho vợ chồng tôi.

Preston: CNTB là một sai lầm, và vì thế cần phải bị trừ bỏ.

Moore:  Trừ bỏ? Nghe có vẻ hơi thô bạo, vì thế tôi quyết định đi hỏi một linh mục khác người đã kết hôn cho chị gái và anh rể tôi. Tôi đồ rằng ông ấy sẽ có một góc tiếp cận trung hòa hơn đối với CNTB.

Nó là sự vô đạo, nó là sự tà ác, nó là sự báng bổ. Anh hiểu không...nó thực sự là tội ác cùng cực. Nó là tội ác cùng cực.

Moore: Wow, không biết sếp của họ có biết họ nói thế này không nhỉ? Tôi nghĩ tốt nhất là nên gặp và kiểm chứng với Ngài Giám mục.

Giám mục Thomas Gumbleton: Hệ thống này có vẻ không làm ra những điều tốt đẹp trong tất cả mọi người. Và đó là điều khiến nó, gần như là từ bản chất, là một thứ đối lập với những lời dạy của Jesus, ''Phù hộ cho người nghèo, tai họa cho kẻ giàu''

Điều ấy ở ngay trong Kinh Phúc âm của Thánh Luke.

Moore: Thế nào mà chúng ta lại chịu đựng hệ thống này lâu như vậy?

Tôi cho là, như người ta nói: Hệ thống này đã tự xây dựng cho nó một bộ máy tuyên truyền. Sự tuyên truyền này theo tôi hiểu là khả năng thuyết phục mọi người những người là nạn nhân của cái hệ thống ấy ủng hộ hệ thống và coi nó là tốt.

Chúng ta biết CNTB Hoa Kỳ là hợp đạo đức bởi vì những nhân tố cơ bản của nó: quyền sở hữu tư nhân, động cơ lợi nhuận và thị trường cạnh tranh là lành mạnh và tốt đẹp. Chúng phù hợp với luật của Chúa và những lời dạy trong Kinh thánh.

Moore: Từ khi bắt đầu có nhận thức,  tôi đã được dạy rằng cạnh tranh và lợi nhuận là điều tốt đẹp. Chúng phù hợp với luật của Chúa và những lời dạy trong Kinh thánh. Và nếu tăng lợi nhuận nghĩa là bắt nhốt bọn trẻ hay vơ tiền từ cái chết của một nhân viên......là hợp đạo đức đối với những ông chủ tư bản.

Moore: Nợ nần, trục xuất, và bóc lột. Vậy thì chúng ta thực sự nguyện trung thành với cái gì đây?

- Động cơ lợi nhuận.

Moore: Vì vậy tất cả người Mỹ tốt bụng  đều hành động theo những gì họ tin rằng hệ thống kinh tế TBCN là phù hợp với những lời dạy của Kinh thánh.

 (tiếng đàn organ)

Ngày còn bé, tôi muốn làm linh mục. Không phải vì những trang phục hoa lệ hay sự hộ tống của những Hiệp sĩ Columbus, hay kể cả những bà xơ xinh đẹp thường đối xử rất tốt với tôi. Mà đó là vì những linh mục  đã tham gia tuần hành từ Selma, hay đấu tranh đòi ngừng chiến, hoặc hiến cả đời mình vì những dân nghèo.

Họ chỉ cho tôi rõ ràng những gì Jesus đã dạy, Rằng Chúa không thiên vị một ai giữa những người có lòng tin nơi Chúa; Rằng người giàu muốn lên thiên đường còn khó hơn dắt lạc đà chui qua lỗ kim; Rằng chúng ta sẽ được phán xét bởi cách ta đối xử với những người khốn khó; Rằng không ai quan trọng đối với Chúa hơn là những người nghèo.

Nhưng hình như về sau này, Jesus đã bị cướp đoạt bởi những người tin rằng Con trai của Chúa được gửi xuống đây để tạo dựng một thiên đường nơi hạ giới cho những người giàu. Chắc hẳn tôi đã bỏ quên đoạn ấy trong Kinh thánh đoạn mà Jesus đã biến thành một nhà tư bản.

Người đàn ông:  Xin Thầy hãy nói cho con biết, con phải làm gì để có cuộc sống vĩnh hằng?

- Hãy tối đa hóa lợi nhuận.

Ngài nói Vương quốc Thiên đường sắp tới đây, nhưng chính xác là vào lúc nào?

- Khi tư nhân thao khống toàn bộ nền công nghiệp ngân hàng.

 (Xôn xao)

- Hãy giúp con. Con đã bị thế này 20 năm rồi.

- Ta xin lỗi, ta không thể chữa những bệnh mắc trước khi bảo hiểm. Anh ta phải tự bỏ tiền túi ra mà trả.

Moore: Tôi không nghĩ Jesus tới trái đất là để rung chuông tại Sàn chứng khoán New York. Như vậy, ngay từ những thời gian đầu, những người giàu đã xí phần Jesus cho riêng họ.

 Khi tôi tới Phố Wall và nhận ra rằng, đây chính là trung tâm đầu não của CNTB Hoa Kỳ, và tôi biết CNTB đã làm những gì cho người lao động trên đất nước Mỹ, thì với tôi, nơi đây là thánh địa.

Xin được bổ sung thêm.

Trong suốt cuộc chiến lraq và cuộc chiến chống khủng bố, nếu bạn nhìn vào thị trường chứng khoán thế giới và nền kinh tế toàn cầu, và bất chấp tất cả những khủng hoảng và giết chóc mà chúng ta vẫn nhấn mạnh, kinh tế chưa bao giờ tốt đến vậy. Nền kinh tế toàn cầu chưa bao giờ tốt đến thế và thị trường chứng khoán thế giới chưa bao giờ tốt đẹp hơn, Jimmy.

Điều này hoặc là phép màu của Chúa hoặc là liên quan đến những thắng lợi của sự lan tỏa toàn cầu của CNTB, hoặc cả 2 lý do.

Moore: Họ nghĩ Phố Wall là nơi đất thánh.

Theo Cha, Jesus sẽ nghĩ gì về CNTB?

Tôi nghĩ đơn giản là Ngài sẽ từ chối là một phần của nó.

Moore: Jesus sẽ từ chối là một phần của nó, nhưng có thể Ngài sẽ dành một chỗ đặc biệt trên kia cho bất cứ ai tiết lộ bí mật tài liệu của Citibank về kế hoạch thống trị thế giới của họ.

Trở lại năm 2005 và 2006, Citigroup viết 3 tài liệu gửi riêng cho những nhà đầu tư giàu có nhất của họ về những gì đang diễn ra. Họ rút ra kết luận rằng nước Mỹ không còn là một quốc gia dân chủ nữa, mà đã trở thành một thể chế độc tài kinh tế một xã hội được quản lý chủ yếu bằng và vì lợi nhuận bởi 1% dân số thượng lưu hiện đang nắm giữ một lượng tài chính nhiều hơn 95% dân số dưới cùng cộng lại. Bản ghi này vênh vang với việc khoảng cách giàu nghèo ngày một gia tăng và họ giờ là tầng lớp quý tộc lãnh đạo mới và chưa thấy điểm kết thúc nào cho chuyến tàu thông suốt mà họ đang đi. Tuy nhiên, có một vấn đề. Theo Citigroup, mối đe dọa tiềm tàng lớn nhất trong ngắn hạn ấy là yêu sách của xã hội về một sự phân phối của cải công bằng hơn. Nói cách khác, đám dân đen có thể nổi loạn. Citigroup than thở rằng, đám thứ dân này có thể không có quyền lực kinh tế đáng kể nhưng lại có quyền bầu cử bình đẳng với người giàu.

Một người, một phiếu. Và đó là điều thực sự khiến họ lo sợ. Chúng ta còn có thể bỏ phiếu. Trên thực tế, chúng ta nắm 99% số phiếu còn họ chỉ có 1% . Tại sao phần 99% lại chấp nhận những chuyện này? Theo Citigroup, ấy là vì đại đa số cử tri tin rằng ngày nào đó họ sẽ có cơ hội  trở thành những người giàu có nếu tiếp tục cố gắng hết mình. Những kẻ giàu vui mừng vì rất nhiều người đã mê mệt với giấc mơ Hoa Kỳ trong khi họ, những người giàu, chẳng hề có ý định chia sẻ sự giàu có ấy với ai.

Tôi cho là CNTB quan trọng hơn nhiều so với nền dân chủ. Thậm chí tôi còn chẳng mấy tin tưởng vào sự dân chủ. Tôi vẫn thường nói: dân chủ là có 2 con sói và 1 con cừu cùng quyết định xem bữa tối sẽ ăn gì.

Moore: Đây là Stephen Moore,  không bà con gì đâu, một nhà bình luận và thành viên ban biên tập tờ ''The Wall Street Journal', thứ thánh kinh hàng ngày của các doanh nghiệp Hoa Kỳ.

Tôi cũng ủng hộ mọi người được quyền bầu cử và những điều tương tự, nhưng có rất nhiều quốc gia mà quyền bầu cử hãy còn nghèo nàn. Dân chủ không phải lúc nào cũng dẫn tới một nền kinh tế thịnh vượng hay một hệ thống chính trị tốt đẹp. Với CNTB, bạn được tự do làm những gì mình muốn, trở thành bất cứ gì mình thích. Điều đó không có nghĩa là bạn sẽ thành công. Hãy nhớ rằng, Hiến pháp Hoa Kỳ không cam đoan sự hạnh phúc.

Moore: Ah, Hiến pháp. Suốt đời mình tôi đã nghe người ta nói Mỹ là một quốc gia TBCN. Vậy nên tôi đã tìm đọc nguyên bản Hiến pháp xem có đúng thế không. Tôi muốn tìm xem nó quy định hệ thống kinh tế của chúng ta ở chỗ nào ví dụ như ở đâu có nói nền kinh tế của chúng ta là TBCN?

- Bảo vệ: Trong phần quyền hạn ấy.

- Phần về tòa án

- Dưới này à? Chẳng thấy nói gì đến thị trường tự do hay kinh doanh tự do hay CNTB ở đâu cả.

Thật ra tất cả những gì tôi thấy là: ''Tất cả mọi người'', rồi gì đó về "một cộng đồng hoàn hảo hơn'' và ''hướng tới phúc lợi công cộng". Phúc lợi, cộng đồng, mọi người? Nghe có vẻ giống cái "chủ nghĩa kia" nhiều hơn. À không, đó là nền dân chủ.

Thế là tôi lại bắt đầu phân vân, ''Sẽ như thế nào nếu những chỗ làm việc là nền dân chủ?''

(Còn tiếp).