Những người xây dựng nước Mỹ hùng mạnh - J.P. Morgan (Kỳ 06)

Một cuộc chiến về tương lai của điện đang đến, và J.P. Morgan có thể là người đầu tiên hứng chịu tổn hại. Những thay đổi lớn của nước Mỹ khiến cho cách thế giới nhìn đất nước này thay đổi. Ở những nơi từng là thất bại, thì giờ đây các phát kiến đang dẫn dắt đất nước vào một thời đại mới.

Đường sắt, dầu, và thép đã tái thiết đất nước, và điện đang tạo ra các tiến bộ vượt bậc.

Âm mưu muốn chiếm ngôi vị người đàn ông thắp sáng nước Mỹ từ tay John D.Rockefeller của J.P. Morgan đã dẫn ông tới hợp tác với Thomas Edison để thành lập nên một trong những công ty điện đầu tiên, và cùng nhau, họ cấp điện cho vô số nhà ở New York.

Các phát minh, những thứ mà hầu như xuất hiện từ hư vô,  đòi hỏi tầm nhìn phải xa và có sự hỗ trợ to lớn từ ban lãnh đạo, vì đó là những bước nhảy vọt vĩ đại. Nếu lãnh đạo không chấp nhận phát minh đó và thực sự không biết nắm lấy và sở hữu nó, thì phát minh đó sẽ không thành hiện thực. Morgan đã đi ngược lại lời khuyên của bố ông qua việc giúp đỡ Edison, nhưng ông vẫn duy trì một quy tắc ông học được.

-Bao nhiêu người đang cạnh tranh với anh, Edison?

-Không có gì đáng phải để tâm.

Edison đang phớt lờ khả năng của thách thức lớn nhất đối với thiết kế điện của ông, và nó lại xuất phát từ chính phòng thí nghiệm của ông. Tập sự của ông, Nikola Tesla.

Nikola Tesla, từ khi còn rất trẻ, đã ám ảnh bởi điện. Và khi lần đầu ông gặp Thomas Edison, ban đầu thì ông thần tượng Edison...

-Ngài Edison.

-Có gì sao?

-Tôi băn khoăn không biết liệu ngài có thể xem qua thiết kế động cơ AC của tôi không.

-Không ai quan tâm thiết kế của cậu đâu, Tesla. Dòng điện xoay chiều không an toàn, vì vậy mà ta mới phải sử dụng dòng một chiều.

Tesla đã phát triển một dạng mới của điện được biết đến là "dòng xoay chiều", hay "AC". Nhưng Edison tin rằng dòng AC có điện thế cao nguy hiểm hơn nhiều dòng điện một chiều chuẩn mà ông tạo ra. 

Tôi nghĩ Edison có lẽ coi Tesla chỉ là một nhân viên trẻ. Ý tôi là, dù gì thì Edison nổi tiếng thế giới, còn Tesla chỉ là một trong nhiều chàng trai trẻ thông minh làm việc cho ông, và việc Tesla phát triển AC không là vấn đề gì với Edison, vì Edison xem bản thân là người thực sự giải quyết vấn đề điện này và thương mại hoá nó.

- Gì đây?

- Đơn xin nghỉ việc của tôi.

- Sẽ không có ai tuyển cậu đâu.

- Tôi sẽ thành lập công ty của riêng mình.

- Chúc cậu may mắn kiếm được người đầu tư.

Giờ đây được tự do theo đuổi lý tưởng của bản thân, Tesla bắt đầu tìm kiếm nhà đầu tư tài trợ cho công nghệ AC của mình. Ông tìm được một nhà phát minh làm kinh doanh George Westinghouse.  

-Khi từ trường chuyển động, thì động cơ quay theo. Tự động cơ cấp điện cho nó.

-Cậu nghĩ truyền tải AC được bao xa? Ý tôi là, tiềm năngcủa nó cỡ nào?

-Chỉ cần xây một nhà máy phát điện, thì đủ cung cấp điện đến vùng phía đông của nước Mỹ.

-Thế thì quá tuyệt vời.

Morgan và Edison có thể là người thắp sáng điện cho New York, nhưng Westinghouse và Tesla tin rằng năng lượng tuyệt vời dòng xoay chiều đem lại thì hiệu quả hơn...và họ bắt tay vào chứng minh điều đó.

Chứng minh đầu tiên của tôi là dành cho những người trong các bạn lo sợ rằng AC và điện cao thế sẽ khiến thế giới trở nên không an toàn.

Tesla du hành khắp đất nước, biểu diễn với xung điện AC qua người mình. Các buổi trình diễn thành công khiến nhu cầu thành lập các trạm phát điện Westinghouse tăng cao. Những người hiểu được khoa học điện nhận ra rằng Tesla là người khổng lồ mới, và là một đối thủ ghê gớm.

J.P. Morgan bỗng dưng thấy mình trong một tình thế không hề thân thuộc. 

- Tôi tưởng anh không có ai cạnh tranh cơ chứ. 

- Không có ai đáng phải để tâm. 

- "Tôi vừa được chứng kiến toàn cảnh bức tranh và mô tả một máy điện vừa được phát minh bởi ngài Tesla, loại máy chắc chắn sẽ cách mạng hoá ngành điện thế giới."

- AC có điện thế rất cao, và nó gây chết người. Một cậu bé chạm phải một sợi dây hở điện và bị giết ngay tức khắc. Còn ngài, thưa ngài. Nhà ngài chỉ có DC thôi. Không ai trong nhà ngài đối mặt với rủi ro cả.

Công nghiệp điện đang có hai hệ thống  đối nghịch nhau: AC và DC. Và thế giới chỉ có chỗ cho một. J.P. Morgan đặt cược mọi thứ vào Thomas Edison. Nhưng theo thời gian cuộc chiến giành cấp điện cho đất nước nóng dần lên, áp lực  Morgan đặt lên vai Edison đã đẩy ông vào con đường đen tối.

Những tiến bộ của nước Mỹ trong 3 thập kỉ khiến ai cũng phải choáng ngợp. Đường sắt thay cho đường xe ngựa kết nối đất nước, và các thành phố của đất nước cao ngất trời nhờ thép. Đầu tiên là dầu hoả biến đổi màn đêm, và bây giờ, sắp tới là điện thắp sáng mọi ngôi nhà. Chỉ có John D. Rockefeller là không để cho J.P. Morgan và Thomas Edison tự tung tự tác. Ông quyết tâm giữ cho dầu hoả dẫn đầu trong trò chơi ánh sáng này. Ông bắt đầu một chiến dịch để ngăn chặn điện trước khi nó đủ lực tiến, mặc dù có thể ông đã đánh giá thấp sức hấp dẫn của năng lượng mới mẻ kì diệu này.

J.P. Morgan có nhiều thứ phải lo lắng hơn là Rockefeller. Bố của Morgan luôn dặn ông phải tránh cạnh tranh bằng bất cứ giá nào. Và giờ ông và Thomas Edison mắc kẹt trong cuộc chiến nảy lửa xem cái nào sẽ trở thành loại điện thống trị thị trường. Nikola Tesla đã phát triển thành công một cách tải điện hoàn toàn mới, và công nghệ của ông đe doạ huỷ diệt mọi thứ mà Morgan và Edison xây dựng.

Công nghiệp điện hiện đang có hai hệ thống đối nghịch nhau: AC và DC. Thế giới này chỉ có chỗ cho một. Nếu Morgan thua, ông có thể sẽ mất danh tiếng, và địa vị của mình.

Morgan tăng sức ép đối với Edison, bắt Edison phải loại bỏ cạnh tranh bằng mọi giá.

J.P. Morgan thực sự là một nhân vật phi thường. Ánh mắt sắc bén, quyết đoán, rất thông minh,  và ông là kiểu người có tính cách.

"Tôi sẽ chịu trách nhiệm."

 Và ông đã làm như vậy.

 Cảm thấy được sức ép của Morgan trên vai,

Edison lao vào nhiệm vụ chứng tỏ rằng dòng một chiều của ông là dạng điện an toàn nhất. Cuộc chiến về dòng điện này là mặt tối của Thomas Edison. Chiến thuật mà Edison sử dụng là thuyết phục  công chúng rằng dòng xoay chiều gây chết người.Đây là một mặt của Edison mà ta thường không thấy.

Ông bắt đầu sử dụng dòng xoay chiều của Tesla trong một loạt các chứng minh, hi vọng làm dân chúng sợ năng lượng của AC. Edison dùng mọi loại thủ đoạn bẩn thỉu hòng cố gắng làm mất uy tín AC. Ông giết các con vật trước mắt người xem. Nhưng không có gì xem ra ngăn cản được sự nhiệt tình công chúng dành cho dòng điện mạnh hơn của Tesla. Trong lúc tuyệt vọng tìm cách làm hài lòng Morgan.

Edison thở phào nhẹ nhõm khi nhận được một bức thư có thể là cơ hội cho ông. Một nhà tù bang ở New York đang tìm kiếm một phương thức tử hình thay cho phương thức treo cổ. Rất nhiều người tin rằng phương thức treo cổ thời Trung cổ này là độc ác và vô nhân tính. Điện có thể là phương án thay thế hữu hiệu. Thiết kế Edison hình dung ra khá đơn giản, nhưng mang tính mới mẻ.

Edison rất vui mừng giúp đỡ phát triển một loại ghế điện, miễn là ghế điện đó sử dụng nguồn phát dòng xoay chiều Westinghouse.  Edison tập trung mọi sự chú ý của phòng thí nghiệm vào việc phát triển chiếc ghế điện đầu tiên của thế giới. Đây là cơ hội hoàn hảo để chứng minh rằng AC của Tesla là cực kì nguy hiểm... thậm chí gây chết người.

Nhà tù mời báo giới đến chứng kiến buổi trình diễn rợn người không tưởng được. Buổi tử hình đầu tiên trên thế giới...bằng điện. Kết quả thì về cơ bản mà nói họ đã nướng sống tử tù này và làm hỏng buổi tử hình. Hành động khủng khiếp này lại "gậy ông đập lưng ông" đối với Edison. Công chúng không hề liên kết AC tới Tesla. Tất cả những gì họ nhớ là điện được sử dụng để giết người. Và Edison đứng sau vụ này.

Danh tiếng của ông bị tổn hại nặng nề. Và J.P. Morgan phải chịu số phận thảm khốc hơn.

- Để ta nói rõ vài điều thế này. Ta không muốn Nhà Morgan ta không liên quan gì đến điện. Hay bất kì công việc xấu xa nào. Ta dành cả đời để gây dựng tiếng tăm và ta sẽ không để con huỷ hoại nó đâu. Con đang có cơ hội xây dựng nên Pierpont!  Kết thúc rồi. Mai ta đi tàu đến Monaco. Trong lúc ta đi, con phải bán cho bằng được toàn bộ vốn con đầu tư vào mấy công ty Edison này.

Morgan dấn thân thực hiện mong muốn trở thành một nhà cách tân huyền thoại. Nhưng giờ đây mong ước đó đã sụp đổ. Edison đã rơi vào đúng con đường mà John Rockefeller mong muốn. Con đường chứng minh điện rất nguy hiểm và gây chết người.

Morgan biết rõ nếu thu hồi vốn đầu tư vào Edison thì ngành điện sẽ sụp đổ hoàn toàn. Và sẽ chỉ còn Rockefeller ở đỉnh cao của trò chơi ánh sáng này. Nhưng mặc kệ sự phản đối của bố ông... Morgan vẫn tin rằng điện chính là tương lai. Và không lâu sau, tin tức về một dự án mới khơi dậy lại ngọn lửa khát vọng của ông. Một dự án sẽ xoá vết nhơ thí nghiệm của Edison và khôi phục niềm tin của công chúng về ngành điện.

Điện sắp được sử dụng rộng rãi toàn quốc. Một công ty ở Thác Niagara đã bắt tay vào thực hiện một trong những dự án xây dựng đầy tham vọng từng được đảm nhận. Nhà máy điện lớn nhất thế giới đang được xây dựng. Và 1300 con người đang đào một đường hầm đồ sộ  dài 4 km vào nền đá. Một khi hoàn thành, sức nước của thác chảy sẽ tạo ra một năng lượng không tưởng khoảng 120 000 mã lực.  Nhiều hơn tất cả lượng điện được sản xuất xuyên suốt đất nước...cộng lại.

Niagara là một bước ngoặt lịch sử của ngành điện. Nó không những cho thấy truyền tải điện đi xa là khả thi mà còn là thực tế. Trạm phát điện Niagara đủ sức cấp điện thắp sắng toàn bộ vùng Đông Bắc. Việc lợi dụng một nơi cực kì nổi tiếng có sức nước mạnh phi thường thế này  và khai thác sức mạnh đó cho điện sẽ cho thế giới thấy rằng đây là điều có thể thực hiện bất cứ đâu. Nhưng Công ty Điện lực Niagara vẫn chưa quyết định ai sẽ cung cấp điện cho máy phát: DC của Morgan và Edison hay AC của Tesla.

Trạm phát điện lớn nhất thế giới này sẽ là một lá bài làm thay đổi toàn bộ cục diện trận đấu. J.P. Morgan biết rằng đây chính là cơ hội để ông tạo ra đế chế ông hằng mong muốn. Nhưng ông cũng cân nhắc rằng để có hợp đồng cấp điện cho Niagara sẽ đòi hỏi một số tiền lớn đầu tư. Một số tiền mà bố ông sẽ  không bao giờ cho phép.

Morgan rối như tơ vò suy nghĩ nước đi kế tiếp... thì bi kịch ập đến. Bố ông gặp phải tai nạn xe ngựa khủng khiếp. Junius Morgan qua đời do bị thương quá nặng.

Giờ J.P lên nắm quyền điều hành Triều đại Nhà Morgan. Đế chế của họ Morgan có vô số khoản đầu tư kinh doanh vào đường sắt, bất động sản, hàng hải, sản xuất...và điện. Bố ông qua đời đồng nghĩa không gì ngăn cản Morgan được nữa. Junius qua đời là môt cú sốc rất lớn đối với Morgan. Nhưng đồng thời nó cũng là

sự giải toả phần nào, vì sau khi bố qua đời ông được là con người mình mong muốn. Sự tự do đó giúp ông nhận ra tiềm năng thực sự theo khía cạnh nào đó.

Mạng lưới của Morgan đáng giá hơn 4 lần tài sản bố ông. Và ngay lập tức ông có được hàng trăm triệu đô-la. Và ông tính sử dụng số tiền đó để có được hợp đồng Niagara. 

- Thời điểm tốt nhất để mua là khi máu đã đổ trên đường.

- Tôi không hiểu ý ngài cho lắm.

- Đó là lời khuyên Lloyd Rothschild cho bố tôi. Ông cũng không nghe theo lời khuyên đó bao giờ. Tôi sẽ tăng số tiền đầu tư thêm 4 triệu đô-la. Tôi cũng cho anh thêm 1 triệu đô-la tiền mặt để phát triển các dự án khác.

- Thế thì sẽ không có vấn đề gì cả.

- Tốt. Công ty Điện lực thác Niagara đang mời thầu dự án Trung tâm phát điện thác Niagara. Họ vẫn chưa quyết định sẽ sử dụng AC hay DC. Tôi muốn anh chuẩn bị một gói thầu, Edison.

- Đây giờ là một cuộc đua. Anh nên thắng đấy. Chọn đúng thời là tất cả trong kinh doanh.

Ai cũng muốn mình là người tiến đầu tiên. Ai cũng muốn sở hữu thứ vượt trội tương thích tương đối, hoặc thứ mới mẻ, vượt trội. Bạn phải chọn đúng lúc, đúng thời. Chọn thời trong kinh doanh cũng như nắm bắt cơ hội trong cuộc sống vậy. Nó có lẽ quan trọng tương đương các yếu tố đơn lẻ khác.

Việc xây dựng trạm điện Niagaravẫn tiếp tục với cường độ khắc nghiệt. Các công nhân sắp hoàn thành việc lắp đặt đường ống dài 4 km. Và sẽ không còn lâu trước khi nước đổ vào đó làm quay các tua-bin to cỡ ngôi nhà. Các tua-bin đó đủ sức tạo ra điện thắp sáng cho cả vùng Đông Bắc. Morgan hiểu rõ để có được hợp đồng đó, ông cần phải loại bỏ đối thủ của mình.

Tesla và Westinghouse đang tiến triển tốt với dòng xoay chiều. Nhưng sau khi công ty nhanh chóng được mở rộng, thì Westinghouse lại ngập đầu trong núi nợ. Và công ty của ông đang vùng vẫy cố ngoi ngóp. J.P. Morgan nhìn thấy cơ hội lợi dụng chính điểm yếu của mình. J.P. Morgan có ảnh hưởng rất lớn đến thị trường chứng khoán khi thi trường vận hành thất bại. Trong trường hợp của George Westinghouse, công ty của ông rất nhiều lần mất giá trên thị trường chứng khoán do ảnh hưởng của Morgan. Morgan lợi dụng sự suy thoái trong kinh tế phát động một chiến dịch bẩn thỉu nhằm đẩy giá cổ phiếu của Westinghouse xuống.

- Ngài Morgan! Trong tình thế khủng hoảng này thì cần phải làm những gì?

- Không việc gì phải hoảng loạn cả.

- Ngài Morgan, chúng ta đang bên bờ vực của sự suy thoái phải không?

- Không nếu chúng ta hành động khôn khéo.

- Vậy bao nhiêu công ty nữa sẽ phá sản, ngài Morgan?

- Những công ty duy nhất gặp rủi ro là những công ty mở rộng nhanh, vốn mạnh, các dự án thất bại nợ tiền.

- Cám ơn, các quý ông.

Bình luận của Morgan rất tinh tế. Nhưng ảnh hưởng của ông lên phố Wall rất lớn, khiến tác động của chúng mang tính phá huỷ ghê gớm.  Trong vài tuần kế tiếp, các nhà đầu tư liên tục bán cổ phiếu của Westinghouse, khiến giá trị công ty rớt thê thảm. Chỉ trong vòng vài ngày, công ty suýt nữa phá sản.

Bạn thành công ở việc nào đó và tự dưng kiếm được rất nhiền tiền và thế giới nói rằng bạn thành đạt. Lúc đó không còn ranh giới cho thất bại nữa. Chỉ còn mức độ thành công. Với việc Westinghouse nợ ngập đầu, Morgan tin rằng không còn bất cứ đối thủ nào tranh giành hợp đồng Niagara với ông.

Không kiếm ra cách nào kêu gọi tài trợ, Westinghouse sẵn sàng chấp nhận thua cuộc.

- Tesla, lý do tôi ở đây là để báo với cậu rằng công ty của tôi đang bên bờ vực phá sản.

- Ông có thiết kế động cơ AC của tôi mà. Sẽ kêu gọi tài trợ được thôi.

- Thực tế là ngược lại. Không ai chịu cho tôi mượn tiền vì vấn đề tiền bản quyền của phát minh đó.

 - Ích lợi mà nền văn minh này hưởng được từ hệ thống điện đa pha của tôi có ý nghĩa nhiều với tôi hơn số tiền được đầu tư.Ngài Westinghouse, ngài sẽ cứu được công ty của mình để phát triển phát minh của tôi. Đây là bản hợp đồng, và tôi sẽ xé nát nó. Và ngài sẽ không còn gặp bất cứ vấn đề gì với tiền bản quyền phát minh của tôi.

 - Cám ơn cậu, Nikola.

Tesla giao Westinghouse quyền điều khiển AC, và tử bỏ mọi quyền sở hữu phát minh. Nhờ đó đầu tư rót vào liên tục. Và Điện lực Westinghouse lại tiếp tục tồn tại. Westinghouse biết rõ để đánh bại được Morgan, ông phải đi một nước cờ táo bạo. Và không lâu sau đó, ông có được cơ hội hoàn hảo. Chicago sắp tổ chức một trong những sự kiện tầm cỡ thế giới, đó là... Hội chợ Thế giới.

Các nhà tổ chức muốn sự kiện là nơi trưng bày hoành tráng nhất từng được thấy cho công nghệ. Họ quyết định thắp sáng suốt sự kiện bằng điện. Những người quản lý và những người làm nên Hội chợ Thế giới ở Chicago năm 1893 muốn có một thành phố hoàn toàn chạy điện. Họ muốn có sự vượt trội công nghệ. Họ mời các công ty đến thầu hợp đồng cấp điện cho hội chợ. Morgan cho rằng ông và Edison chắc chắn sẽ có được hợp đồng này.

Nhưng Westinghouse lại có kế hoạch khác. Ông quyết liệt bỏ thầu dự án rẻ hơn...chắc  nịch rằng ông có thể thắp sáng hội chợ với giá ít hơn một phần tư Morgan và Edison thầu. Nước đi táo bạo giúp ông có được hợp đồng, và Westinghouse và Tesla ngay tức khắc bắt tay vào làm việc nối dây khắp hội chợ.  Và cuối cùng, vào đêm khai trương, với mọi con mắt trên thế giới tụ tập về Chicago này, họ bật công tắc. Và ngay tức thời, hơn 200 000 bóng đèn được thắp sáng. 27 triệu người đến với hội chợ và được chứng kiến một thế giới được điện hoá.  Và việc đó có tác động lớn, mạnh mẽ giúp tiếng tăm công nghệ lan truyền.  Mọi người nhận ra rằng một tương lai điện đang đến. Đây là một sự kiện trưng bày chưa từng có trên thế giới. Và nó được cấp điện bởi dòng điện xoay chiều của George Westinghouse và Nikola Tesla. Hội chợ mãi mãi là minh chứng cho sự an toàn và khả năng đứng vững của AC.  Buổi trình diễn ấn tượng của Westinghouse và Tesla còn một hệ quả khác. Đã có quyết định ai sẽ là người cấp điện cho trạm Thác Niagara.

Hai bức thư được gửi đi nhưng chỉ một người sẽ có được hợp đồng.