Kinh doanh báo chí ở Việt Nam

Trong chuyến đi Miền Tây vừa rồi, tớ chợt nhận ra rằng báo chí Việt Nam chưa hề biết kinh doanh báo chí theo đúng nghĩa của từ kinh doanh. Vẫn biết rằng "báo chí là một sản phẩm đặc biệt" nhưng những người đang làm báo vẫn chỉ biết viết ra những gì mình thích, mình cho rằng là bạn đọc sẽ thích chứ chưa thực sự đáp ứng đúng nhu cầu của người mua (tức bạn đọc). Theo dõi báo chí trong thời gian gần đây tớ bỗng giật mình vì có cảm giác "các tờ báo giấy đang chạy theo xu hướng giải đáp các thông tin của cộng đồng mạng". Thực ra việc các báo đáp ứng nhu cầu thông tin của "cộng đồng mạng" cũng là một việc làm cần thiết, đáp ứng nhu cầu thông tin cho người đọc. Tuy nhiên, thực tế lại đang diễn ra hơi khác.

Thực tế đầu tiên phải nói đến là "số lượng phát hành của báo giấy" đang ngày càng giảm: Nguyên nhân của tình trạng trên thì có nhiều nhưng trước tiên thì lại chính là "báo điện tử". Hầu hết các tờ báo in lớn đều có báo điện tử (hoặc ít ra cũng là Trang thông tin điện tử như báo Pháp Luật TPHCM) và các tin bài được xuất bản trên báo giấy cũng đều được các báo điện tử đăng lại (dù có chậm hơn vài tiếng đến nửa ngày). Chính vì vậy, đa số người đọc là dân văn phòng, công chức và tầng lớp trung lưu đã ít mua báo giấy hơn vì họ có thể đọc thông tin trên báo điện tử. Chẳng có lý do gì để tôi phải bỏ ra 3700đ (thực tế báo dạo có thể lên tới 5000đ) chỉ để mua và đọc mỗi một tờ báo Tuổi Trẻ Tp.HCM trong khi tôi có thể nhẩn nha cafe và đọc hơn chục tờ báo khác nhau trên mạng, từ VN Express, Viet Nam Net, Tuổi Trẻ, Thanh Niên, Pháp Luật TPHCM hay Người Lao Động....Đó là chưa kể sau khi báo chính đưa lên mạng thì có vô số bạt ngàn các Trang thông tin điện tử Tổng hợp "lấy lại" (chẳng cần xin phép và tất nhiên cũng chẳng trả xu nào) và "xào nấu" với đủ loại tít gợi cảm, xúc động và giật gân…Ví như buổi sáng, bạn chỉ cần vào Báo mới thì tất tật những gì mới nhất của báo điện tử lớn đều được cập nhật. Ở một góc nhìn kinh doanh thì báo điện tử của tất cả các báo đều đang phải chi trả một khoản tiền rất lớn trong khi đó số tiền thu được từ quảng cáo hầu như chẳng được bao nhiêu. Và như vậy, chính các báo giấy đang tự "bóp chim" mình.

Thực tế thứ hai là chính các báo cũng chẳng biết đối tượng bạn đọc của mình là ai. Chắc nhiều bạn sẽ phản đối mạnh mẽ quan điểm này nhưng các bạn hãy cứ bình tĩnh, tớ giải thích ngay đây. Đối tượng bạn đọc của báo điện tử chắc chắn sẽ khác với đối tượng bạn đọc của báo giấy (mặc dù khoảng trùng là có nhưng không nhiều). Đối tượng bạn đọc báo điện tử chắc sẽ rất ít mua báo giấy và đối tượng bạn đọc báo giấy thường là do không có điều kiện đọc báo điện tử. Do mức sống và nhu cầu hoàn toàn khác nhau nên nhu cầu thông tin của 2 đối tượng bạn đọc này cũng sẽ có rất nhiều điểm khác nhau. Chính vì không biết đối tượng bạn đọc của mình là ai nên nhiều cơ quan báo chí đã bắt báo giấy đáp ứng nhu cầu thông tin của bạn đọc báo điện tử. Kết quả là bạn đọc báo giấy thì không quan tâm nên không mua, còn bạn đọc báo điện tử thì ung dung mở laptop hay Ipad để đọc mà chẳng phải trả một xu nào cho cơ quan báo chí cả. Trong khi đó để đáp ứng nhu cầu thông tin thì tòa soạn báo đã phải huy động cả bộ máy với một nguồn lực tài chính không nhỏ. Kết quả thì chẳng được bao nhiêu và cứ theo cái đà này thì báo giấy sẽ tiếp tục đi xuống và báo điện tử chẳng thể đi lên.

Theo con số ước đoán thì hiện tại toàn bộ TPHCM sẽ nằm trong khoảng 10 triệu người (bao gồm cả dân thành phố và vãng lai). Đây rõ ràng là một thị trường đầy tiềm năng cho báo chí. Ấy thế nhưng thực tế thì tờ báo ra hàng ngày có số lượng phát hành lớn nhất Việt Nam ở vào thời điểm phát hành được cao nhất cũng chưa bao giờ vượt quá nổi con số 500.000 bản/kỳ. Và nếu cộng tất cả số lượng phát hành của 10 tờ báo lớn ở TPHCM thì con số phát hành cũng chỉ dừng lại ở con số trên dưới 01 triệu bản/kỳ, chỉ bằng 1/10 dân số TPHCM. Nếu cứ trừ đi 50% dân số của Tp.HCM sử dụng báo điện tử và tiếp nhận thông tin từ các phương tiện truyền thông đại chúng khác (như truyền hình, phát thanh…) đi nữa thì rõ ràng khoảng trống trong kinh doanh báo chí là vẫn còn. 

Qua chuyến đi Miền Tây vừa rồi thì tớ cũng nhận thấy rằng các cơ quan báo chí ở TPHCM đang quá chiều chuộng bạn đọc ở TPHCM mà quên mất rằng cũng có rất nhiều bạn đọc của họ ở Miền Đông, Miền Tây, Miền Trung - Tây Nguyên… cũng rất cần thông tin về những gì đang diễn ra xung quanh họ, có giá trị sát xườn với chính cuộc sống của họ. Đây cũng chính là "thị trường ngách" có tiềm năng rất lớn nhưng hầu như không được các báo quan tâm đầu tư. 

Vậy kinh doanh báo chí trong thời gian tới phải như thế nào? Theo tớ cần rõ ràng và rạch ròi giữa báo điện tử và báo giấy. Bộ phận Báo điện tử phải sản xuất tin bài riêng, hoạt động kinh doanh riêng và chắc chắn là phải thu tiền người đọc cũng như thu tiền từ tất cả các trang lấy lại tin bài của mình. Bộ phận báo giấy có thể "bán" tin bài đã sản xuất cho bộ phận báo điện tử. Mặt khác, có thể tổ chức bộ phận tòa soạn "độc lập" ở từng khu vực để phát triển "thị trường ngách" với cái khung là trung tâm thông tin từ tòa soạn chính ở TPHCM. 

Và điều quan trọng nhất là cần phải xây dựng một đội ngũ kinh doanh báo chí thực thụ, tức là biết kinh doanh, biết làm báo chứ không chỉ biết viết báo.

 (Rảnh nhảm thế đã, các bạn có ném đá gì thì em xin nhận tất).